در فاصله آماده‌سازي ملزومات و مقدمات عمليات گسترده پس از عمليات بدر، كماكان فعال نگه داشتن جبهه‌ها لازم بود و دشمن نبايد به حال خود رها مي‌شد. با اين هدف برخي از تعرضات و تحركات نظامي خودي عليه دشمن بر اساس تدبير عمليات محدود انجام گرفت تا با استفاده از فرصت به دست آمده، عمليات والفجر 8 به دور از هر گونه شتاب‌زدگي و يا تأثيرگذاري فشارهاي سياسي‌ـ نظامي خارجي به نحوي مناسب طراحي گردد. همچنين مقرر شد سلسله عمليات محدود به‌ گونه‌اي باشد كه منجر به تعلل يا تأخير در عمليات گسترده نشود. اين عمليات‌ها به لحاظ نظامي، به سه دسته تقسيم مي‌شدند: 1-گشتي رزمي 2-نفوذي 3-محدود و استقراري.

 تقسيم‌بندي ياد شده به ميزان و استعداد نيروي خودي كه در عمليات به كار گرفته مي‌شود و نيز به كيفيت و ارزش زمين منطقه، متكي است.

 در عمليات گشتي رزمي حداكثر تا يك گردان نيرو به كار گرفته مي‌شود و هدف عمدتاً وارد آوردن تلفات و ضايعات به دشمن و احياناً جمع‌آوري اطلاعات و يا گرفتن اسير و سپس بازگشت به مواضع اوليه است.

در عمليات نفوذي از يك تا سه گردان نيرو به كار گرفته مي‌شود و مانند عمليات گشتي رزمي پس از اجراي مأموريت، نيروها بدون استقرار در محل تك، به مواضع اوليه خود بر مي‌گردند.

عمليات محدود[1] به عملياتي اطلاق مي‌شود كه در آن از يك تيپ تقويت شده به استعداد 5 گردان تا دو لشكر تقويت شده، به استعداد 20 الي 30 گردان به كار گرفته مي‌شود و نيروها پس از اجراي عمليات در مواضع تصرف شده استقرار مي‌يابند.

مشخصه‌هاي عمليات محدود

1 ـ بيش از 30 تا 40 گردان نيرو نياز نداشته باشد.

2 ـ تلفات خودي كم باشد تا آسيبي به عمليات گسترده وارد نسازد.

3 ـ از نظر زماني كوتاه و زود فرجام باشد.

4 ـ داراي اهداف و ارزش نظامي‌ـ اقتصادي باشد.

5 ـ در راستاي اهداف استراتژيك جنگ باشد.

6 ـ پيروزي در آن تضمين شده باشد.

به‌طوركلي عمليات تاكتيكي محدود براي آماده ساختن زمينه عمليات گسترده و استراتژيك، با اهداف زير طرح‌ريزي مي‌شود:

1 ـ وارد كردن حداكثر تلفات و ضايعات به نيروهاي دشمن.

2 ـ عقب راندن نيروي دشمن از اراضي اشغالي كه كماكان در تصرف آن‌ها باقي مانده است.

3 ـ به دست گرفتن ابتكار عمل و ايجاد تحرك در جبهه و خطوط عملياتي.

4 ـ گرفتن فرصت و مجال فكر كردن از دشمن و تجزيه نيروهاي آن.

5 ـ جمع‌آوري اطلاعات و شناسايي منطقه مورد تهاجم.

6 ـ ...

البته اين‌ها بخشي از اهداف عمليات محدود است و بستگي به شرايط خاص سياسي، اجتماعي و نظامي، اهداف ديگري ممكن است براي آن منظور شود.

در راستاي انجام عمليات‌هاي محدود، در اين دوره ارتش عمليات محدود ظفر و سپاه عمليات‌هاي محدود قدس 1 تا 5 را انجام داد. از سلسله عمليات قدس، 4 عمليات در منطقه هورالهويزه و يك عمليات در جنوب دهلران به اجرا درآمد. اين عمليات‌ها با هدف جلوگيري از آرامش دشمن، ممانعت از ركود جبهه‌ها و تقويت سازمان رزم طراحي شد.

بروز مشكلات بسيار در آماده‌سازي منطقه فاو (به عنوان عمليات بزرگ سال 1364) در زمينه مهندسي، غافل‌گيري و ...، زمان بيشتري را براي فراهم شدن مقدمات عمليات گسترده مي‌طلبيد ضمن آنكه بازتاب و تأثير سياسي‌ـ نظامي عمليات قدس 1 موجب شد كه از اوايل تير 1365 عمليات محدود به موازات عمليات اصلي (فاو) مورد توجه قرار گيرد و اهميت بيشتري به آن داده شود. فرمانده سپاه در جمع كليه فرماندهان قرارگاه‌ها و يگان‌ها در 30 خرداد 1364 ضمن بيان ضرورت اجراي عمليات‌هاي محدود، درباره هدف‌هاي آن گفت:

«... در رابطه با جنگ ما مي‌بايستي سه برنامه اصولي داشته باشيم؛ اول عمليات محدود براي زنده نگه‌داشتن جنگ و به صدا در آوردن شيپور جنگ. هدف دوم، بالا بردن روحيه مردم و رزمندگان و قوي ساختن تيپ و لشكرهاست. تجربه ثابت كرده است، تيپ و لشكري كه عمليات نمي‌كند به مرور از بين مي‌رود، توانش فرسوده مي‌شود، وضع روحي‌اش را از دست مي‌دهد. در نبرد است كه ما مي‌توانيم سازماندهي را قوي كنيم و توان رزمي خود را بالا ببريم. پس يكي از خطوط كاري ما انجام عمليات محدود است.»

برادر محسن رضايي افزود:

«مسئله بعدي فشار استراتژيك نظامي به رژيم عراق است. دشمن الآن خودش را به يك جنگ مخصوصي با ما عادت داده است و مي‌فهمد كه ما كجا عمل خواهيم كرد، بنابراين همه امكانات و تشكيلات را آنجا جمع كرده و مقابل ما قرار مي‌دهد. خطوط ديگر غير از اين خطوط غير فعال هستند. تنها خط فعال دشمن خطي است كه احساس مي‌كند مي‌خواهيم عمليات انجام دهيم ...حال اگر ما بياييم تصور كنيم كه مثلاً به صورت مداوم فرض كنيم 15 يگان داريم، هر يگاني در هر ماه دو عمليات انجام دهد، در ماه 30 عمليات مي‌شود. در اين صورت، دشمن مجبور است يك فشار و يا يك جهت‌گيري جديدي را به سازماندهي رزمي خودش بقبولاند. دشمن يا بايد نيروهاي احتياط خودش را تقسيم و تكه‌تكه نمايد... يا بايد صبر كند، منتظر حمله بزرگ ما بماند كه غافل‌گير نشود، يا بايد بيايد نيروهايش را تجزيه كند، و در مجموع جهت‌گيري و يك تغيير اساسي در سازمان رزم دشمن به‌ وجود خواهد آمد. مجبور مي‌شود گردان‌ هاي اصلي‌اش را درخط بياورد و در طول 1000 كيلومتر مرز، خودش را فعال كند، اما نمي‌تواند فعال شود. چرا كه منتظر عمليات اصلي ما مي‌باشد ... اگر نخواهد بيايد در خط، عمليات محدود ما همه‌اش موفق است و اگر در خط بياورد، ممكن است فكر كند ما در آينده عملياتي انجام دهيم، آن موقع نيرويي كه رفته در خط تا بخواهد مجدداً صرفه‌جويي در قوا بكند و بياورد با عمليات اصلي مقابله كند، عقب مي‌ماند. در مجموع، يكي از اهداف عمليات محدود فشار استراتژيك بر دشمن است.»

  وي در ادامه صحبت خود، درباره جنبة ديگري از عمليات محدود گفت:

«عمليات محدود وقتي انجام مي‌شود، عمليات مهم شما نيز با اين‌ها قاطي است. يعني دشمن مي‌بيند شما در 30 منطقه تحرك داريد، در 30 منطقه حمله مي‌كنيد، آن موقع عمليات مهم شما در آن مناطق گم خواهد شد، لذا دشمن حساسيتش را از دست مي‌دهد.»

 پس از مطرح شدن ضرورت عمليات محدود، در 30 خرداد 1364 همة قرارگاه‌ها موظف شدند در منطقة خود، محل‌هايي را براي عمليات محدود و يا نفوذي تعيين كنند. قبل از اين تاريخ نيز تصميماتي اتخاذ شده بود. به عنوان مثال، پس از عمليات موفق قدس 1، تصرف پاسگاه‌ها و كمين‌هاي منطقه البيضه در شرق دجله به تيپ‌هاي امام حسن (ع) و 155 ويژه شهدا واگذار شد. در مجموع، در طي ماه‌هاي تير، مرداد و شهريور نزديك به 20 نقطه و يا محور براي اجراي عمليات به شرح زير مشخص گرديد:

ـ در جنوب؛ جزاير ام‌الرصاص، قطعه و سهيل در اروندرود، نقاطي در هور مانند البيضه و برخي كمين‌هاي عراق در هور، زيد و نقاط ديگر.

ـ در جبهة مياني؛ مناطقي از جمله كاني‌شيخ، چنگوله و قلاويزان.

ـ در جبهة غرب؛ محورهاي نوسود، چوارتا و غرب سورن و محور قصرشيرين.

 چون همه يگان‌ها موظف به انجام عمليات محدود شده بودند، بدون استثنا مأموريت‌هايي به آنان واگذار شد؛ البته به پنج محور توجه بيشتري شد: محور نوسود و چوارتا در غرب و البيضه، زيد و جزاير ام‌الرصاص و سهيل در جنوب.

پانوشت

[1] . در زبان انگليسي اصطلاح Limited war (جنگ محدود) يا Limited conflict (نبرد محدود) در مقابل Total War (جنگ تمام عيار) به كار مي رود و در برخي كشورها نيز به عنوان يك دكترين امنيتي- دفاعي مطرح است. در اينجا مفهوم عمليات محدود متفاوت از اين نوع از جنگ يا نبرد است. اين سطح از عمليات كه با تعداد يگان كمتر و در زمين كوچكتري صورت مي گيرد؛ براي مشغول نگه داشتن دشمن و صرف نيرو و توجه او به مناطق ديگري غير از منطقه اصلي نبرد مي باشد. و در حقيقت آسايش و آرامش و تمركز دشمن را هدف قرار مي دهد تا در آينده به انجام عمليات تعيين كننده و يا عمليات گسترده اقدام نمايند.

تهیه و تنظیم کننده : فکه منتخ ستارگان آسمانی