جمع بندی و نتیجه گیری
همان طور که در جریان این نوشتار اشاره شد، عملیات روانی میتواند در راستای توسعه منافع دولتها یا حمایت از منافع در مقابله با تهدیدهای خارجی یا داخلی نقش بسزایی داشته باشد، اما به کارگیری آن در دنیای پیچیده امروز، در رقابت با دولتها و سازمانهای توانمند در این زمینه، بسیار دشوار، ولی ممکن به نظر میرسد و برای دستیابی به این هدف، باید به پدیده اطلاعات به عنوان یکی از فاکتورهای مهم و تعیینکننده در این زمینه توجه خاص کرد. طی این مقاله، ابعاد مختلف موضوع، با رویکردی شناختی میتوان به موارد زیر به عنوان نکات مهم و برجسته این بحث تأکید کرد:
- در دنیای معاصر، در پرتو تحولات فناوری در صحنه ارتباطات، اطلاعات نقش ویژهای دارد و در واقع، این پدیده به عنوان مهمترین عناصر قدرت در نظام بین الملل مطرح میشود.
- نظامهای سلطه باحاکمیت بر نظام تولید، پردازش و انتشار اطلاعات و با اعمال قوانین و سیاستهای خود در بزرگراههای اطلاعاتی به شدت تبادل اطلاعات را در جهان کنترل میکنند و بدین وسیله به اعمال قدرت میپردازند و با به کارگیری نفوذ در نقل و انتقال اطلاعات به عملیات روانی میپردازند.
- در نظام ارتباطات و اطلاعات فعلی، حاکمان بزرگراههای اطلاعاتی بر دورندادهای اطلاعاتی انسانها و افکار عمومی جهان اعمال نفوذ میکنند و با به کارگیری کنترل شدید، عرصه تبادل اطلاعات، تولید سوگیرانه اطلاعات و انتشار هدفمند آن، نیازهای اطلاعاتی انسان را تأمین میکنند.
به دلایلی چند، از جمله کنترل شدید نظام اطلاعات از یکسو و نیاز اجتنابناپذیر انسانها به اطلاعات از سوی دیگر، انسانها در دنیای امروز، برای دسترسی مطمئن به اطلاعات، از آزادی و اختیار لازم و کافی محرومند.
- در جهان امروز، عرصه نبردها را گسترۀ فرستندهها، رسانهها، پیامگیران و پیامسازان یا به عبارت بهتر، تبلیغات و عملیات روانی به منظور القای دکترین مورد نظر در جهت حداقل تلفات فیزیکی و حداکثر تأثیرگذاری روانی شکل می دهد.
- در این نبرد استراتژیک، به کارگیری عملیات روانی متوجه دو هدف اساسی است. اول انتقال سوگیرانه اطلاعات و دوم دخالت در نحوه پردازش و درک اطلاعاتی به نحو مطلوب.
- حاکمان نظام اطلاعات و بازیگران اصلی عملیات روانی در دنیا با در اختیار داشتن امکانات همه جانبه و بهرهگیری از فنون و دانش پیچیده شناختی در تولید، پردازش و انتقال اطلاعات در هر لحظه تلاش میکنند تا نیازهای جامعه بشری را به اطلاعات، به نحو خاص برآورند و با به کارگیری ترفندهای پیچیده، مخاطبان را به نحو خاصی از ادراک پدیدهها و اطلاعات هدایت کنند.
- چرخه عملیات روانی به شدت نیازمند اطلاعات است و این نیاز، باید قبل، حین و پس از اعمال عملیات روانی تأمین شود. به عبارت بهتر، میزان توفیق یا شکست چرخه عملیات روانی به شدت تحت تأثیر اطلاعات ورودی و تحلیل از آنهاست. با وجود نیاز شدید عملیات روانی به اطلاعات، باید توجه داشت که تنها اطلاعاتی برای عملیات روانی مفید و قابل بهرهبرداری خواهد بود که ویژگیهای عمق، روزآمدی، اعتبار، جامعیت و تناسب با اهداف عملیات روانی را داشته باشد.
- به رغم ابعاد مثبت اطلاعات در عملیات روانی، همواره تهدید اطلاعات غلط یا استنباط نادرست از اطلاعات برای به کارگیری عملیات روانی وجود دارد و اطلاعات میتواند در جریان کسب، انتقال یا دریافت و پردازش مخدوش شود.
- تحلیلگران اطلاعات یا بهرهبرداران از آن، به دلایلی بیشتر شناختی و ناخواسته، در مواجهه با اطلاعات و بهرهبرداری از آن با خطاروبهرو میشوند.
- برای استفاده بهینه از اطلاعات در عملیات روانی ضروری است با به گارگیری رهیافتهای شناختی به ویژه مدل حل مسئله، اطلاعات مخدوش را از اطلاعات مفید بازشناسی کرد و به بهینهسازی اطلاعات پرداخت.
- به طور کلی، به رغم وجود نگرانیهای شدید از ناحیه عملیات روانی و با وجود محدودیت در مداخله در دنیای ارتباطات امروز و نقش آفرینی در نظام اطلاعات جهان، میتوان در پرتو افزایش درک و اطلاع از ابعاد عملیات روانی دشمنان انقلاب اسلامی، در هریک از مراحل تولید، انتشار و پردازش اطلاعات به ویژه در عرصه داخلی تلاش کرد.
- توفیق یا شکست ما نیز در عرصه عملیات روانی، به ویژه برای مخاطبان خودی به شدت از میزان دستیابی به تسلط ما به اطلاعات، هم از جامعه خودی و هم از ترفندهای عملیات روانی دشمن - متأثر است.
- غفلت ما از اطلاعات مورد نیاز برای ایفای نقش در عرصه عملیات روانی یا خطاهای شناختی و ادراکی ما از اطلاعات میتواند آثار زیانبار و جبرانناپذیری داشته باشد.
- به رغم وجود شواهدی در حمایت از موفقیتهای دشمن در عملیات روانی علیه ج.ا.ا. به نظر میرسد صرفنظر از ویژگیهای مخاطب ایرانی، مهمترین نقطه ضعف دشمن، ناتوانی در کسب اطلاعات واقعی از جامعه ایران یا ناتوانی در تحلیل اطلاعات ناقص به دست آمده در این زمینه است، بنابراین، بخشی از عملیات روانی ما میتواند این ضعف دشمن را شدت بخشد.
- و سخن آخر را با مصداق قل و دل باید از زبان مقام معظم رهبری شنید که فرمودهاند:
اگر بخواهیم بیدغدغه به سر منزل جمهوری اسلامی و حکومت واقعی الهی برسیم، باید مردم ما هرچه بیدارتر، هوشیارتر و آگاهتر باشند (1361).
منابع
- آذرنگ، عبدالحسین، ترجمه و تألیف، اطلاعات وارتباطات - سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران (1371).
- اتکینسون و همکاران؛ ترجمه براهنی و همکاران، زمینه روانشناسی، انتشارات رشد، تهران (1380).
- ارنسون - الیوت؛ ترجمه شکرکن، حسین، روانشناسی اجتماعی؛ تهران، انتشارات رشد، (1380).
- پراتکانیس - آنتونی و ارنسون - الیوت؛ ترجمه کاووس سید امامی و محمدصادق عباسی (1380) تهران. انتشارات رشد.
- مولانا: حمید؛ بزرگراههای اطلاعاتی و آینده ارتباطات؛ مصاحبه و میزگرد - نشریه رسانه - فصلنامه مطالعاتی و تحقیقاتی وسایل ارتباط جمعی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ سال 5 شماره 3 پاییز 1373 ص 2.
- شیرازی، محمد، جنگ روانی و تبلیغات؛ دبیرخانه نخستین همایش بررسی نقش تبلیغات در جنگ؛ چاپ دوم تهران (1380).
- شریفی، رضا؛ بررسی اثر بخشی روش آموزش مهارت حل مسئله؛ انستیتو روانپزشکی؛ تهران (1372).
- شریفی، رضا؛ بررسی فشارهای روانی اجتماعی دانشجویان کشور و شیوههای مقابلهای و میزان آسیبپذیری آنان؛ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی - معاونت پژوهش تهران (1378).
- شریفی، رضا؛ عملیات روانی اسرائیل علیه جمهوری اسلامی ایران پژوهشکده علوم دفاعی استراتژیک دانشگاه امام حسین (ع) تهران (1382).
- هیوئر، ریچارد.اس؛ ترجمه علیرضا فرشچی و احمدرضا تقاء؛ دشمن چگونه میاندیشد. روانشناسی تحلیل اطلاعات، ناشر: دور عالی جنگ، دافوس سپاه، تهران 1380. |