عمليات نصر - هويزه

 

 

 

مقدمه

درجريان تجاوزبه ميهن اسلامي و تهاجم اوليه رژيم بعثي عراق، دشمن دوبار قصد تصرف سوسنگرد را كرد. در تاريخ6/7/1359عراق موفق شد سوسنگرد را به اشغال خود در آورد و سپس دو روز بعد باعبور از كرخه كور، به جنوب جاده حميديه– و سنگرد را به اشغال خود در آورد و سپس دو روز بعد با عبوراز كرخه كور، به جنوب جاده حميديه– سوسنگرد دست يافت. جاده حميديه– سوسنگرد داراي موقعيت خاصي است كه تسلط برآن درهر قسمت تهديدي براي اهواز محسوب مي شد.

 

ضمن آنكه با بسته شدن جاده حميديه –سوسنگرد، مسلما سوسنگرد در محاصره قرار مي گرفت. در تاريخ 24/8/1359بار ديگر يگانهاي دشمن از جوانب مختلف، شهر را در محاصره و مورد هجوم قراردادند. سپاه سوسنگرد و گروهي از ستاد جنگ هاي نامنظم شهيد چمران با عناصري از ارتش و ژاندارمري در شهرمقاومت مي كردند. در26/8/1359 پس از 48ساعت مقاومت، نيروهاي محاصره شده باعملياتي كه نيروهاي خودي از منطقه گلبهار وميشداغ صورت دادند، ابوحميظه و سجانيه آزاد شد و شهر سوسنگرد از محاصره بيرون آمد.

شكست محاصره سوسنگرد ، در وضعيت اين جبهه تاثير بسيار زيادي داشت، زيرا موفقيت دشمن در اين منطقه، تهديد حميديه و سپس اهواز، به شمارمي رفت.

 

پس از اين حادثه، ارتش عراق حالت دفاعي به خود گرفت و به ايجاد مواضع پرداخت، اما از خط پدافندي مستحكمي برخوردار نبود. زمين منطقه، دشمن را تجزيه كرده بود. دشمن با دو عقبه دور از يكديگر در اين منطقه حضور داشت. تيپ 35 زرهي از لشكر9با استفاده ازعقبه چزابه، در منطقه تپه هاي الله اكبر و كرخه كور مستقر گرديده بود. بين دويگان دشمن الحاقي وجود نداشت. عمليات26/8/1359كه به شكست محاصره سوسنگرد انجاميده بود، تلاش دشمن براي الحاق دو يگان 35و 43 زرهي را در كنار رودخانه مالكيه ناكام گذارده بود. لذا جنوب سوسنگرد و شهرهويزه و پاسگاههاي ظبر، شط علي و در هور در اختيارنيروهاي خودي بود. سپاه هويزه به فرماندهي شهيد علم الهدي در شهر حضور داشت و پاسگاههاي هور توسط ژاندارمري و گشت سپاه حفاظت مي شد(1) موفقيت هاي رزمندگان كه فاقد تجهيزات لازم بودند، اين توقع را بوجود آورده بود كه ارتش مي بايست از امكانات خود بهره گيرد وعليه دشمن عمليات كند.

سكون و ركود درجبهه ها براي مسئولين نظام و مردم قابل توجيه نبود. درپي فشارهايي كه ازسوي مردم، علما ومقامات كشوري برمسؤولين نظامي و فرماندهان ارتش براي شروع تهاجم وارد مي آمد آنها برنامه اي را بدين منظور تدارك ديدند.(2)

 

بني صدرطي جلسه اي در26آذرماه 1359 در قرار گاه عملياتي جنوب، از فرمانده نيروي زميني ارتش خواست به هر نحو ممكن طرحي آفندي تهيه و اجرا كند و تاكيد كرد كه:

«من ديگر در مقابل نظرات و خواسته هاي مرم و رهبران مذهبي مقاومت ندارم، يا بايد طرحي تهيه و اجرا كنيد، يا اينكه برويد و در رسانه هاي گروهي صريحا علت عدم امكان اجراي عمليات آفندي را براي مردم توضيح دهيد».(3)

وضعيت جبهه ها هنوزحالت ركود داشت و بجزتك هاي محدود كه اكثرا توسط سپاه انجام مي شد اقدامات ارتش به اجراي آتش دور برد محدود شده بود. عراق نيز به اجراي آتش توپخانه بسنده مي كرد. عدم تحرك نيروهاي دشمن، فرصت مناسبي براي طرح ريزي و انجام حملات انهدامي جهت رفع تجاوز دشمن به دست مي داد.ازآنجا كه مديران آن روزجنگ فاقد درك شرايط و برنامه ريزي مناسب بودند از اين فرصت بهره برداري مطلوبي به عمل نيامد. در تاريخ 4/10/1359طي يك شبيخون در غرب سوسنگرد، نيروهاي سپاه حدود11 تانك عراقي را منهدم كردند. بدنبال اين حمله، توپخانه عراق به طور بي سابقه، مدت 2ساعت،90 گلوله توپ روي شهراهواز ريخت كه تلفات زيادي به بار آورد.(4)

خسارات ناشي ازگلوله باران دشمن، سبب افزايش موج اعتراضات مردم و ائمه جمعه و مسئولين شهرشد.بني صدر بارها و عده عمليات داده بود و مردم ازوي و ارتش متوقع بودند. لذا جلسه اي در ستاد لشگر92زرهي تحت فرماندهي بني صدر با حضور رئيس ستاد مشترك ارتش، فرمانده و معاون لشگر16 زرهي، فرمانده نيروي هوايي و فرمانده هوانيروز منطقه، عناصراصلي قرارگاه مقدم سپاه در جنوب تشكيل شد و كليات طرح عمليات مورد بحث قرار گرفت. متعاقب تصويب طرح به لشكر16 زرهي قزوين ابلاغ شد كه از دزفول به سمت غرب اهوز تغييرمكان دهد.(5)

اهداف عمليات

براساس طرح تهيه شده، درمراحل مختلف عمليات قرار بود، بتدا شمال و جنوب كرخه كور پاكسازي شود و پادگان حميد و منطقه جفير نيزآزاد شده، سپس طلائيه و كوشك در جنوب منطقه عملياتي و بعد از آن خرمشهر آزاد گردد و نيروها پس از آزاد سازي كل منطقه خوزستان بنا به دستور، دشمن را در حد فاصل كوشك– شلمچه در خاك عراق، تا اروند رود تعقيب كرده، با پاكسازي منطقه عمومي شرق بصره در كناراين رود استقرار يابند.(6)

 

وضعيت عمومي منطقه عمليات

منطقه جغرافيايي كه در مرحله اول عمليات مورد نظر بود غرب اهواز و جنوب سوسنگرد را شامل مي شد. اين منطقه ازطرف شمال به شاخه شرقي– غربي رودخانه كرخه، از شرق به رودخانه كارون بين كوت بدالله تا آبادي فارسيات و ازمغرب جاده هويزه به يزدنو و ازجنوب به پادگان حميد و جفيرمحدود مي شود.(7)

در جنوب غربي حميديه. رودخانه كرخه نور از كرخه منشعب مي گردد. ابتدا به سمت جنوب و سپس در نزديكي روستاي بني تميم به سمت غرب تغييرمسير داد ه به موازات كرخه پس ازعبور از هويزه به هورالعظيم مي ريزد. به علت لايروبي هاي ساليانه و ريختن گل و لاي اين رودخانه در دو طرف آن عارضه مرتفعي ازهويزه تا آبادي اژدك پديد آمد كه در زمينهاي هموار و مسطح جنوب داراي ارزش نظامي است.

انشعابات كرخه و كرخه كور در مواضع بارندگيهاي شديد، سبب آب گرفتگي زمينهاي اطراف مي شود كه مي تواند براي حركت نيروها محدويت ايجاد كند.

زمين منطقه به گونه اي است كه درمواقع خشكي بسيار نرم و درهنگام بارندگيهاي شديد و طغيان رودخانه ها با باتلاقي و يا به صورت گل چسبيده اي درمي آيد كه حركت افراد و يا خودروها راتنها به جاده محدود مي سازد.

بعلت فقدان عوارض طبيعي و همواربودن زمين، ايجاد عوارض مصنوعي در هنگام عمليات پدافندي يا آفندي و استفاده از و سايل سنگين مهندسي جهت ايجاد خاكريزيا حفركانال ضرورت مي يافت.(8)

 

موقعيت نظامي منطقه عمليات

درمرحله اول عمليات، رودخانه كرخه كور درقلب منطقه عملياتي و اقع شده بود و نيروهاي دشمن قسمتي از كرانه شمالي و جنوبي را در اشغال داشتند. پادگان حميد كه هدف نهايي مرحله اول محسوب مي شد در جنوب شرقي اين منطقه قرار داشت. براي رسيدن به اين اهداف و تامين آن، انجام عمليات در امتداد جاده اهواز– خرمشهربه دليل و جود مواضع مستحكم دشمن، امكان پذير نبود. يگانهايي از لشكر5 و9 عراق در اين مواضع مستقر بودند.

دشمن به دوطرف آرايش داشت. در منطقه كرخه كور آرايش دشمن به سمت شمال و درغرب كارون آرايش به سمت شرق بود. در منطقه شمال غربي هويزه و جنوب غربي آن بين نيروهاي دشمن الحاق و جود نداشت. به طوري كه هويزه و بخشهايي از هورالعظيم همچنان در اختيار نيروهاي خودي بود. عقبه يگانهايي كه در شمال كرخه نور مستقربودند، جنوب آن رودخانه بود و اين نطقه آسيب پذيري دشمن به حساب مي آمد.

 

طرح مانور و سازمان رزم

درطرح ريزي عمليات و مرحله بندي آن، چند مرحله پيش بيني شده بود. درمرحله اول بايد جفيروپادگان حميد آزاد مي گشت و سپس در مراحل بعدي، عمليات تا آزاد سازي خرمشهر و تنومه عراق ادامه مي يافت.

 

در طرح ريزي مرحله اول عمليات، پيش بيني شده بود كه با دو تلا ش و در دوجبهه شمال و شرقي به دشمن تك شود. در شمال منطقه دو فلش درنظر گرفته شده بود. يك فلش از منطقه سايت و اقع در جنوب جاده حميديه – سوسنگرد، ازشمال به جنوب به سمت كرخه كور و فلش ديگراز هويزه به جنوب كرخه كور درنظر گرفته شده بود. در شرق كارون نيز، عمليات عبور از كارون و تك ا زشرق به غرب طرح بود. اين فلش در شروع حمله نقش پشتيباني منطقه شمالي را داشت ولي در ادامه عمليات و تصرف پادگان حميد نقش مهمي براي آن منظورشده بود.

درجبهه شمالي نيروهاي تك كننده درجنوب كرخه كور با يكديگر الحاق مي كردند و سپس تك را از منطقه جفيرادامه مي دادند، در جبهه شرقي، نيروهاي تك كننده از فارسيات به عباويه تك كرده و سپس تك را به سمت پادگان حميد ادامه مي دادند. درمرحله بعدي بين پادگان حميد و منطقه جفيرالحاق صورت مي گرفت و با تثبيت مواضع خود برد پادگان حميد، مرحله اول عمليات پايان مي يافت. با توجه به ميزان هوشياري دشمن درخط كه هر روز از اوايل صبح تا ساعت8 در آماده باش كامل به سرمي بردند و سپس به استراحت مي پرداختند، لذا ساعت10 صبح به عنوان ساعت (س) مشخص گرديد و 15دي ماه مطابق با28 صفر روز رحلت پيغمبر اكرم (ص) به عنوان روز (ر) تعيين شد.

 

در اين عمليات كه فرماندهي ان را شهيد فلاحي رياست ستاد مشترك ارتش به عهده داشت، از ارتش تيپ1و 3ازلشگر16زرهي قزوين و تيپ2ازلشگر92زرهي اهواز شركت داشتند. از سپاه نيز نيروهايي از هويزه ، حميديه و سوسنگرد به استعداد 3گردان150 نفري شركت داشتند. نيروهاي ارتش زرهي و نيروهاي سپاه پياده بودند، سپاههاي سوسنگرد و هويزه (كه درسازمان خود نيروهايي از دانشجويان پيروخط امام را جاي داده بودند) به فرماندهي شهيد علم الهدي (فرمانده سپاه هويزه) به همراه تيپ1 لشگر16 (كه فرماندهي محور را نيزبعهده داشت) ازهويزه به جنوب كرخه كور تك مي كردند. سپاه حميديه به فرماندهي برادر مفقود الاثرعلي هاشمي (فرماندهي محور را نيزبعهده داشت ) ازمنطقه سايت و سعدون حمودي به سمت كرخه كور تك مي كردند. در محورفارسيات نيزگروهان هايي از سپاه، في الجمله سپاه شيراز ونيروهاي ستاد جنگ هاي نامنظم (شهيد چمران) تحت فرماندهي تيپ2لشگر92وارد عمل مي شدند.

 

شرح عمليات

دوشنبه 15/10/1359

عمليات بعد از15دقيقه آتش تهيه راس ساعت10صبح طي يك تك هماهنگ شده از آغازشد(9) نيروهاي پياده سپاه پيشاپيش عمليات و نيروهاي زرهي به پشتيباني آنان حركت مي كردند.

سپاه حميديه حركت خود را ازمنطقه ابوحميظه آغاز كرد وسپاه سوسنگرد از هويزه به سمت جنوب كرخه كور پيشروي مي كرد(10)

يك ساعت پس ازشروع تك نيروهاي دشمن كه درجنوب غربي سوسنگرد مستقر بودند، عقبه نيروهاي خودي در محورهويزه– جنوب كرخه كور را زيرآتش قراردادند. ولي ازسوي نيروهايي كه درجنوب كرخه كور مستقربودند، عكس العمل قابل توجهي ديده نشد.

زيرا نيروهايي كه از سمت هويزه حركت مي كردند از خلل موجود در مواضع دشمن سود برده و به عقبه دشمن دست يافته بودند. باحضور نيروهاي مزبور در جنوب كرخه كور، توپخانه و زرهي دشمن كه در 2 كيلومتري جنوب كرخه مستقر بودند سقوط كرد و تيپ 43از لشگر9كاملا محاصره شد.

با سقوط عقبه دشمن، سازمان تيپ43 ازهم پاشيد و پل هاي روي كرخه كور سقوط كرد. لذا مواضع دشمن در شمال كرخه كوربه سرعت فروپاشيد و نيروهاي تك كننده در محور سپاه حميديه به سرعت به كرخه كوررسيدند و از پلها عبوركردند تابه جنوب آن دست يافتند متعاقب موفقيت بزرگ نيروهاي پياده، نيروهاي زرهي نيزبدون كمترين درگيري پيشروي كردند و درپشت نيروهاي پياده مستقرشدند.(11)

نيروي خودي با20كيلومتر پيشروي درعمق، در مدت6ساعت، 30 كيلومترمربع ازمناطق تحت اشغال را آزاد كرده بود.(12) در اين لحظه نيروهاي دشمن غافلگيرشده و بالغ بر3000 نفر از آنها براي خروج از محاصره تلاش مي كردند، تا اينكه سرانجام با برجاي گذاشتن تسليحات خود و به اسارت درآمدن800 نفرمجبوربه عقب نشيني شدند.

 

از سوي ديگر در فارسيات آتش تهيه اجرا و عمليات با20دقيقه تاخير يعني10:20آغاز شد. دو گردان از لشكر92زرهي كه قرار بود در ساعت10 از روي پل نصب شده روي كارون عبور كنند با سه ساعت تاخير در حدود ساعت يك بعد از ظهر از كارون گذشتند(13) ولي پس از برخورد با ميدان مين و از كار افتادن سه تانك بر اثر برخورد با مين متوقف شدند. گروه رزمي ديگر ازلشكر كه از كرانه غربي كارون با محور مليحان، عباويه به سمت غرب پيشروي خود را آغازنموده بودند، حداكثر تا 300 متري غرب رودخانه جلو رفتند كه مورد هدف موشك هاي ضد تانك قرار گرفته، در غرب رودخانه متوقف شدند.(14)

 

بدين ترتيب مرحله اول عمليات در ساعت16روز15 /10/1359با پيروزي به پايان رسيد و عراق با از دست دادن نفراتي به ميزان يك تيپ زرهي و 2گردان پياده هنوز خود را نيافته بود، لذا نيروهاي خودي مي توانستند ازاين فرصت بدست آمده استفاده كنند و ضمن تخليه غنايم، مواضع خود را مستحكم سازند. كه متاسفانه بدليل عدم پيش بيني و ايجاد تمهيدات لازم براي تحقق امر فوق، گام موثري در اين مسير برداشته نشد.

 

سه شنبه6/10/1359

مانوري كه براي عبور كاروان، در روز اول عمليات در نظر گرفته شده بود، تاثيرمهمي درعمليات داشت كه عدم موفقيت در آن محور، سبب نقص مانور خودي گرديد ولي عقبه هاي دور دشمن دست نخورده باقي ماند(15) عدم تعرض خودي به دو نقطه مزبور، فرماندهي لشكرهاي دشمن را آسوده گذارده بود.

ادامه تك به سوي جفير وپادگان حميد در روز دوم جزء طرح بود ليكن عدم موفقيت نيروهاي خودي در گرفتن سرپل غرب كارون در روز اول، عملا پيشروي از آن جناح به سوي پادگان حميد منتفي شد. لذا دشمن از آن جبهه با تهديدي روبه رو نبود بلكه تنها پيشروي از كرخه كوربه سوي جفيردر دستوربود. بدين ترتيب عمليات در ساعت8 بامداد روز دوم آغازشد.(16)

در آغاز روز با احداث سنگر تانك، چهار دستگاه تانك به پشتيباني عمليات مستقر بودند. برادر حسين علم الهدي كه فرماندهي نيروهاي پياده را در اين محور برعهده داشت، معتقد بود، نيروهاي تحت امرش، بايد پيشاپيش حركت كنند، تانيروهاي ارتش انگيزه بيشتري براي پيشروي پيداكنند.

جاده جفير محور عمليات بود. نيروهاي سپاه دزفول از سمت راست جاده و نيروهاي سپاه هويزه و اهواز از سمت چپ جاده حركت مي كردند.(17)

 

دشمن شبانه نيروهاي خود را وارد منطقه كرده و درمقابل خودي درام الغفاري و ام الفصيح مستقرشده، همچنين دو گردان تانك غزه و طارق دشمن در غرب جاده جفيرمستقر شده بودند. حركت نيروهاي پياده آغازشد و 4 تانك مستقر در خط اول، به خوبي از حركت نيروهاي پياده حمايت مي كردند(18) در ساعت 8:30 بامداد درحاليكه نيروهاي خودي تنها500 مترپيشروي كرده بودند، درگيري با آتش دور دشمن و كاليبر50آغازشد و متقابلا رزمندگان خودي به اقدام دشمن پاسخ مي دادند(19) آتش دشمن كه با حملات هوايي پشتيباني مي شد تا پيش ازظهر، پيشروي نيروهاي خود رامتوقف كرد(20) ولي عليرغم توقف حركت خودي، برتري آتش تا ظهربا ما بود(21) حدود ساعت12كه پشتيباني تانكهاي خودي درخط به جهت كمبود مهمات متوقف شد تانكها به عقب برگشتند. بين نيروهاي پياده و زرهي1500متر فاصله بود. نيروهاي پياده در سمت جاده و در پشت آن سنگر گرفته بودند و بعضا به دنبال فرمانده شان خود را به مواضع دشمن نزديك مي كردند. حدود ساعت 13برادر برادر علم الهدي طي اندك زماني، يك قبضه آرپيجي 7 ازعقب به خط منتقل كرد. با حضور مجدد علم الهدي در خط تعدادي از نيروهاي سپاه به پيشروي خود ادامه دادند و درپشت دوتپه ازخاك به ارتفاع80 سانتي متر، مستقرشدند. تعدادي ازنيروها پشت تپه مزبوروبقيه به همراه2ديده بان توپخانه ارتش (كه آنان نيزازعقب نشيني بيخبربودند) درپشت جاده سنگر گرفته بودند و نيروهاي دشمن به استعداد60تانك دربرابرآنان آرايش گرفته بودند. اين درحالي بود كه يگانهاي زرهي خودي مهماتشان تمام شده بود. براي ادامه عمليات مهمات كافي برآورد و تامين نشده بود. لذا در ساعت13از سوي تيمسار فلاحي دستور داده شد تا از اهواز مهمات آورده شود. ولي درطول مسافت امكان تامين سريع مهمات را غيرممكن مي ساخت.(22)

 

در ساعت14هواپيماهاي دشمن عقبه لشگر16را بمباران كردند. يك ساعت بعد هواپيما هاي خودي وارد منطقه شدند، ليكن به جهت عدم اطلاعات كافي مواضع خودي را بمباران كردند(23) ازسوي ديگر نيروهاي زرهي دشمن ازسمت راست به مواضع خودي نزديك شده بودند و تعدادي ازتانكهاي خودي هدف گلوله تانك دشمن قرار گرفته بود در ساعت 16ازفرماندهي تيپ1، دستور را دريافت كرده و يك خبرعقب نشيني را آغازكرد. بقيه يگانهاي زرهي با مشاهده عقب نشيني يگانهاي جلوبه تصور آنكه دستور عقب نشيني كامل صادر شده است، شروع به عقب نشيني كردند(24) در صورتي كه عملا يك خيزعقب نشيني بيش از 3كيلومتر نخواهد بود، آنان30 كيلومترعقب نشستند اين وضعيت كه حاكي راشكسته شدن روحيه مقاومت بود، سبب از هم پاشيدن سازمان تيپ1 شد. به طوري كه عده زيادي به جاي عقب نشني ، قصد فرار كردند، گرد وخاك وسيعي منطقه را فراگرفت و تعدادي ازخدمه هاي تانك، تانك ها را روشن رها كرده متواري شدند(25)

 

گرد و غبار حاصل از عقب نشيني تانك هاي خودي، سبب حساسيت بي سيم چي نيروهاي در خط شد. بي سيم چي كه ازعقب نشيني خبرنداشت، طي تماس با عقبه، مساله را جويا شد، ليكن باز مساله عقب نشيني با آنان منتقل نشد، بلكه به و ي ابلاغ شد، نيروها در حال تغيير مواضع مي باشند. دقايقي پس ازاين ارتباط تماس نيروهاي درخط با عقبه قطع شد.(26) اين در شرايطي بود كه150 نفراز نيروهاي سپاه بدون ارتباط با عقب درحال نبرد بودند و دشمن با اتكا به زرهي ازسمت راست روبه رو حمله مي كرد.

 

ساعت16تانكهاي دشمن به سمت تپه هاي مزبور حركت كردند. جمع گلوله هاي آرپيجي در پشت2تپه از30 گلوله تجاوز نمي كرد.(27) برادر علم الهدي افرادي كه مجهز به ارپيجي7 نبودند را يك گام به عقب فرستاد و آنها به پشت جاده بازگشتند.(28) يك تانك پيشاپيش تانكهاي ديگر در حركت بود و به30 متري تپه مزبور رسيده بود كه با شليك دو گلوله آرپيجي 7 (كه گلوله دوم به دست علم الهدي شليك شده بود ) منهدم شد. سپس دوتانك ديگر دشمن هدف قرار گرفته و منهدم شدند، لذا بقيه تانكها از پيشروي بازايستادند(29) حركت تانكها به منظور قطع جاده و محاصره كامل نيروها ادامه يافت. نيروهاي پياده كه درپشت جاده سنگر گرفته بودند نااميدانه به سمت تانكها شليك مي كردند. درحالي كه گلوله هاي آرپي جي آنها تمام شده بودبا تفنگ ژ-3 به سمت تانكها تيراندازي مي كردند.(30) در كنار كانال كوچكي كه حاشيه جاده بود 53شهيد افتاده بود(31) در حد فاصل جاده تا تپه ها نيز چند شهيد افتاده بود. نيروهاي پشت جاده اكثرا مجروح بودند وكمتركسي مي توانست منطقه را ترك كند، بجزمقداري علفزار، زمين منطقه فاقد پوشش بود و فاصله جاده تاخط دوم خودي حدود400 متربود لذا تعدادي ازنيروهايي كه سالم مانده بودند و بعضي ازمجروحان كه پايشان سالم بود و رمقي براي عقب رفتن به طور نيم خيز و سينه خيز داشتند با دشواري از محاصره خارج شدند تعدادي ازآنها در بين راه شهيد شدند و تنها10نفر از آنان به پشت جبهه رسيدند.(32)

 

به عبارت ديگر از 150 رزمنده سپاه 140نفرشهيد گرديدند(33) از تعداد شهداي ارتش نيز آماري در دست نيست ولي تيپ 1 لشكر 16به طور اساسي صدمه ديد و نزديك به 100 تانك خودي منهدم شد و يا در منطقه جاماند. به هنگام شب، فرماندهي عمليات براي بررسي اوضاع و انتقال امكانات بجا مانده ، به عقب، كوشش كرد. ليكن از هم پاشيدگي سازمان يگانهاي مزبور و عدم اطلاع از چگونگي استقرار آنها، قدرت تصميم گيري را از تيمسارفلاحي سلب كرده بود.(34)

 

چهارشنبه17/10/1359

در اين روزقبل از ساعت9صبح ميدان نبردنسبتا آرام بود(35) و نيروهاي خودي كه تا500 متري جنوب كرخه كور پيشروي كرده بودند، با در اختيار داشتن پلهاي حمودي فروس و حيانيه در منطقه متصرفه استقرارداشتند.(36) با اين و جود جبهه و ضعيت آشفته اي داشت . بطوريكه علاوه برتانكها و نفربرهاي خودي بجاي مانده، كليه غنائم بدست آمده ازدشمن در روز گذشته توسط نيروهاي خودي تخليه شده بود بدون سنگر زير آتش توپخانه دشمن قرار داشت.(37)

تا اينكه در ساعت9صبح نيروهاي دشمن از اوضاع نامساعد اين جبهه استفاده نموده و با پشتيباني توپخانه به سمت مواضع خودي به حركت درآمدند(38) نيروهاي خودي و بيش ازهمه تيپ3 در منطقه جنوب شرقي كرخه كور زير آتش شديد توپخانه هاي دشمن قرار گرفته(39) مرتب تقاضاي كمك مي كرد(40) همچنين غنائم و تجهيزات بجاي مانده در منطقه بدنبال اجراي آتش وسيع دشمن به تدريج منهدم گرديد.(41)

 

فشار دشمن از ساعت 14تشديد شد و نيروهاي عراقي تلاش كردند تا به هرقيمتي شده مواضع از دست داده قبل را باز پس بگيرند. اين فشار بيشتر متوجه نيروهاي خودي در جنوب كرخه كور بود، كه توپخانه دشمن مواضع اين نيروها را بشدت زير آتش گرفته بود.

با وجود تلفات و خسارات وارده، نيروهاي خودي به مقاومت خود ادامه دادند. قرارگاه مقدم نيروي زميني به لشگر16زرهي دستور داد تا به شمال كرخه كور تغييرموضع دهد و يگانها را درپشت تلهاي خاكي كه در اثر لايروبي نهر ريختن گل و لاي در كرانه رود خانه ايجاد شده بود مستقرنمايد.

اين و ضعيت تا حوالي شب ادامه داشت تا اينكه با آغاز تاريكي شب آرامش نسبي ميان نيروهاي درگيربرقرار شد.(42)

در پي انهدام اولينتيپ زرهي ايران كه در روز گذشته طي درگيري شديدي صورت گرفت، در روز هفتم ژانويه (17/10/1359) دومين تيپ زرهي ايران نيز گرفتارشد و بشدت صدمه ديد. زمين منطقه بر اثر گل و لاي و تردد تانكها بسيار ناهموار شده بود. همزمان با جنگ تانك ها، هواپيماها و هلي كوپترهاي دو طرف بر آسمان صحنه نبرد ظاهرشدند، اما به قدري صحنه نبرد درهم شده بود كه هيچيك از طرفين قادر نبودند بطور مؤثر دخالت كنند و تعدادي از هلي كوپترها نيزساقط شدند.(43)

 

پنج شنبه18/10/1359

در جنوب كرخه كور، نيروهاي خودي همچنان در وضعيت نابساماني و در معرض آسيب هستند(44) با و جود يگانهايي ازتيپ 3 لشكر 16زرهي هنوزبه شمال كرخه كور تغيير موضع نداده بودند، در نتيجه در اين روز هنوز در جنوب كرخه كور با دشمن درگير بودند.(45)

 

اجاري آتش سنگين توپخانه دشمن بر اين منطقه، به نيروهاي عمل كننده مستقر در جنوب كرخه كور ضايعات و تلفاتي وارد آورد. فاصله خط تماس رزمندگان اسلام با دشمن حدود چند كيلومتربود با اين حال آتش شديد توپخانه دشمن روي نيروهاي خودي پخش شايعه احتمال افتادن در تله محاصره دشمن سبب شد آنها حوالي ساعت7-6:30بعد از ظهر اقدام به عقب نشيني تانكها و نفربرهاي زرهي تيپ 3 كه در تاريكي شب با چراغهاي روشن صورت مي گرفت، بسيارچشمگيربود. نيروهاي تيپ 3به سرعت در حال ترك منطقه جنوب كرخه كور و عبور از رودخانه بودند كه خود را به مواضع شمالي كرخه كور برسانند.

عليرغم اين وضعيت، نيروهاي سپاه مستقر در جنوب كرخه كور كه تا حدود 3 ساعت بعد از عقب نشنيني ارتش هنوز در منطقه مستقر بودند هيچ اثري از حركت دشمن، كه حاكي از محاصره نيروهاي خودي باشد، مشاهده نكردند، در نتيجه اين شتابزدگي نيروهاي زرهي ارتش جنوب رودخانه كرخه كور از نيروهاي خودي خالي شد.(46)

 

با عقب نشيني لشكر16 زرهي به شمال كرخه كور، تلاش دشمن براي رسيدن به كرانه جنوبي تشديد و دشمن مصمم ترشد تا نيروهاي باقي مانده در جنوب كرخه كور راعقب رانده يا منهدم كند.(47) ازاين روبا تشديد آتش سنگيني، نيروهاي خودي را تحت فشارقرارداد. نيروهاي سپاه كه اوضاع راچنين ديدند تصميم گرفتند بمنظوركند كردن حركت دشمن و مقابله نهايي با آنها پل دشمن كه درحمودي فردوس روي كرخه كور زده شد ه بود را منهدم كنند و در شمال كرخه كور مستقر شوند.(48) باشروع تاريكي شب، نيروهاي دشمن كه تا كرانه شمالي كرخه كور پيشروي كرده بودند، عمليات خود را متوقف كردند و در همان مواضعي كه قبل ازعمليات نصر در اطراف آبادي سعدون حمادي اشغال كرده بودند مستقر شدند و از حدود حوالي نيمه شب آرامش نسبي در ميدان نبرد برقرار شد.

بدين ترتيب در پايان روز18/10/1359بعداز4روز نبرد، منطقه نبرد حميديه– سوسنگرد به وضعيت قبل از آغاز آن برگشت.(49)

 

نتايج عمليات

 

روزاول

1- پيشروي در حدود 30كيلومتر در محور كرخه كور– شرق هويزه:(50)

2- عقب راندن دشمن از كرانه هاي شمال كرخه كور

3- به اسارت در آوردن حدود 800 نفر از قواي دشمن

4- كشته و زخمي شدن نزديك به1000 نفر از قواي دشمن(51)

 

روزدوم

1-عقب نشيني كامل نيروهاي خودي در محورتيپ1 لشكر16 به شمال كرخه كور(52)

1- به شهادت رسيدن بيش از140تن از نيروهاي سپاه(53) و تعدادي ازنيروهاي ارتش

2- از دست دادن نزديك به 100دستگاه تانك خودي

3- كشته و زخمي شدن تعدادي ازنيروهاي دشمن.

 

روز سوم و چهارم:

ادامه درگيري و اجراي آتش، همراه با عقب نشيني تيپ3 لشگر حميديه به شمال كرخه كور. تلفات و ضايعات كلي دشمن:

1- انهدام:چندين دستگاه تانك و نفربر، چندين دستگاه خودرو وسرنگوني 3فروند هلي كوپتردشمن.

2- كشته و زخمي:بيش از1000نفر

3- اسير:800نفر.(54)

 

فصلنامه تاريخ جنگ - شماره 17

خواهر ف. آهنگرزاده

 

منابع و ماخذ

 

(1) سرهنگ يعقوب حسيني وسرتيپ دوم مسعود بختياري و سرهنگ محمد حسن لطفي، ارتش جمهوري اسلامي ايران در هشت سال دفاع مقدس، سازمان عقيدتي سياسي ارتش جمهوري اسلامي ايران، 1373 جلد 2، ص ص 101 و 109.

(2) سند شماره251800واحد اطلاعات– عمليات سپاه، 18/10/1359.

(3) ماخذ1. ص111.

(4) ماخذ2

(5) ماخذ1، ص ص112–110– سرتيپ دوم نصرت الله معين وزيري و سرتيپ دوم بختياري، ارتش جمهوري اسلامي ايران در 8 سال جنگ تحميلي، معاونت طرح و برنامه تزاجا– مديريت پژوهش و تحقيقات، اسفند 1371، ص44 و كتاب چهارم ارتش، ص53.

(6) سند مجموعه اي شماره 44829، لشگر92 زرهي، شرح عمليات نصر.

(7) ارتش جمهوري اسلامي در 8 سال دفاع مقدس، جلد4 ص 53وپيشين.

(8) ماخذ 1، ص 67الي69 .

(9) سندشماره49719 مورخه 16/10/1359

(10) ماخذ2

(11) ماخذ1، ص120واسناد شماره002518و002557 بولتن خبري24 ساعته اطلاعات سپاه، 18/10/1359واظهارات سردارغلامپور در حاشيه گزارش عمليات نصر.

(12) سند شماره49719ونوار پياده شده شماره330 عليرضا عندليب.

(13) اسناد شماره002518و049719

(14) سند شماره002518 و ماخذ1ص119

(15) كتاب پنجم روزشمارجنگ/ص565/ماخذ1/سند شماره032659و002530

(16) كتاب پنجم روزشمارجنگ/ص565/ماخذ2/سند شماره002593

(17) كتاب پنجم روزشمارجنگ/ص565/ماخذ3/پياده شده نوار.

(18) كتاب پنجم روزشمارجنگ/قسمت ضميمه/ص584/سند شماره083097.

(19) كتاب پنجم روزشمارجنگ/قسمت ضميمه/ص/585سند شماره083097.

(20) كتاب پنجم روزشمارجنگ/ص566/ماخذ4/سندشماره002518

(21) كتاب پنجم روزشمارجنگ/قسمت ضميمه/ص586/سند شماره083097

(22) كتاب پنجم روزشمارجنگ/ص569/ماخذ15/سند شماره083097.

(23) كتاب پنجم روزشمارجنگ/ص569/ماخذ15/سند شماره083097

(24) كتاب پنجم روزشمارجنگ/ص567/ماخذ8/سند شماره002518

(25) كتاب پنجم روزشمارجنگ/ص569/ماخذ15/سند شماره002518

(26) كتاب پنجم روزشمارجنگ/ص568/ماخذ11/سند شماره002529

(27) كتاب پنجم روزشمارجنگ/ص568/ماخذ12/سند شماره331پياده شده نوار و ضميمه/ص588 /سندشماره331 پياده شده نوارضميمه/ص588/سند شماره083097

(28) كتاب پنجم روزشمارجنگ/قسمت ضميمه/ص ص586/سند شماره083097

(29) كتاب پنجم روزشمارجنگ/ص567/ماخذ11سند شماره002529

(30) كتاب پنجم روزشمارجنگ/قسمت ضميمه/ص588/سند شماره083097

(31) كتاب پنجم روزشمارجنگ/ص569/ماخذ11/سند شماره002529

(32) كتاب پنجم روزشمارجنگ/ص568/ماخذ12/سند شماره331پياده شده نوار ضميمه/ص588 سند شماره083097.

(33) كتاب پنجم روزشمارجنگ/ص569/ماخذ14/روزنامه انقلاب اسلامي13/11/1359

(34) كتاب پنجم روزشمارجنگ/ص569/ماخذ15/سند شماره002518

(35) ماخذ، ص127

(36) سند شماره002518، 17/10/1359

(37) سند شماره002545واحد اطلاعات عمليات سپاه، 18/10/1359

(38) ماخذ 1، ص127

(39) ماخذ 37

(40) ماخذ 36

(41) ماخذ 37

(42) ماخذ 1، ص 128الي129

(43) كتاب پنجم/ص 600/ماخذ 4/ekgar balance the gulf war (crat britian brassags defence) 5 jane 1981

(44) سند شماره 002510گزارش برادر كريم پور فرمانده گردان عمليات سپاه.

(45) ماخذ 1ص130

(46) سند شماره002510 و ماخذ شماره 1ص 131الي133.

(47) ماخذ شماره1ص130.

(48) سند شماره002557بولتن خبري 24ساعته اطلاعات سپاه 18/10/1359

(49) ماخذ 1، ص132الي133

(50) سند شماره01691پياده شده نوار.

(51) سند شماره 049719، 16/10/1359

(52) سند شماره 002516، 18/10/1359

(53) روزنامه انقلاب اسلامي13/11/1359مصاحبه با تيمسارفلاحي مورخه12/11/59/ص11و12

(54) سرتيپ دوم سيدعلي اشكان فر و سرتيپ دوم عبادالله هاديان، دفاع مقدس (نيروي زميني ارتش جمهوري اسلامي در هشت سال جنگ تحميلي) معاونت طرح و برنامه نزاجا، مديريت پژوهش و 55-تحقيقات اسفند 1371، ص45

تاریخ و زمان انتشار: یک شنبه 22 شهریور 1394
تهیه و تنظیم: شفیق فکه
منبع : پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس