بهره‌مندي از بزرگراه‌هاي اطلاعاتي از مشخصه‌هاي جهان امروز محسوب مي‌شود، اين بزرگراه‌ها طبق تعريف پروفسور مولانا (1373) به وسايل ارتباطي، اطلاعاتي و فناوري‌هايي گفته مي‌شود كه توسط آنها هر نوع پيام، از جمله اخبار، برنامه‌هاي راديويي و تلويزيوني، ويدئو، فيلم و سينما، بازي‌هاي الكترونيكي تفريحي، صفحه‌هاي موسيقي، مكالمه‌هاي معمولي تلفني، عرضه و تقاضاهاي اجناس و قيمت‌ها در فروشگاه‌ها و بازارها، منابع و مجموعه كتابخانه‌ها، آگاهي‌هاي تجاري و سياسي و اجتماعي، آمار و داده‌هاي اقتصادي، آموزشي، بهداشتي، علمي و انواع طراحي‌ها، نقشه، تصوير و عكس مي‌توانند در آن واحد و در يك خط مستقيم در حركت باشند. به عبارت ديگر، بزرگراه‌هاي اطلاعاتي مانند بزرگراه‌هاي حمل و نقل هستند كه در آن واحد و در يك جاي معين، وسايل نقليه با سرعت محدود در حركتند با اين تفاوت كه در بزرگراه‌هاي اطلاعاتي به جاي وسايل حمل و نقل كالا و مردم، پيام‌ها و اطلاعات با سرعت هر چه بيشتر به سمت هدف و گيرنده در حال حركت هستند.

بزرگراه‌هاي به اصطلاح امروزي حاصل تحقيقات و سرمايه‌گذاري‌هاي دولت‌هاي بزرگ در سه رشته كامپيوتر، ماهواره‌ها و صنايع فضايي و هوايي است كه از نيمه قرن بيستم با خاتمه جنگ جهاني دوم شروع شد و به تدريج، پس از آنكه ابتدا در حوزه‌هاي نظامي خاص مورد استفاده قرار گرفت، در تمام عرصه‌هاي زندگي بشر رسوخ كرد تا جايي كه در دنياي امروز، اموري چون تجارت جهاني، ارتباطات علمي، فرهنگي و حتي جابه‌جايي انسان‌ها با انگيزه‌هاي متنوع گردشي، علمي، تجاري يا نظامي بدون استفاده از اين بزرگراه‌هاي اطلاعاتي عملي نيست. به نظر مولانا (1373) بزرگراه‌هاي اطلاعاتي چند ويژگي خاص دارند كه خصوصی بودن آنها از جمله آن است. بر همين اساس در اين بزرگراه‌ها قوانين مورد نظر مالكان آنها حاكم است.

ميل طبيعي به تمركز از ديگر ويژگي‌هاي اين بزرگراه‌ها محسوب مي‌شود؛ از اين رو، در جهت تشكيل اين بزرگراه‌ها، شركت‌هاي مختلف اطلاعاتي و ارتباطي ـ از مطبوعات گرفته تا شركت‌هاي تبليغاتي و فروشگاه‌ها، از سازمان‌هاي راديو تلويزيوني گرفته تا شركت‌هاي بزرگ فيلم‌سازي و ويدئو و تلويزيون كابلي و ماهواره‌اي، از مؤسسات خصوصي چندمليتي گرفته تا شركت‌هاي بين‌المللي مخابراتي ـ به تدريج در يكديگر ادغام شده‌اند و مؤسسات بسيار عظيمي را به وجود آورده‌اند كه از همه اين محصولات در مسير واحد استفاده مي‌كنند.

نهايتاً، به عنوان ويژگي خاص اين بزرگراه‌ها بايد اضافه كرد كه سازمان و گسترش آنها به گونه‌اي است كه هم امكان استفاده وسيع و دامنه‌دار افراد را از اطلاعات و ارتباطات افزايش مي‌دهد و هم امكان كنترل كامل افراد و سوء استفاده از اطلاعات شخصي آنها را بالا مي‌برد. اين بزرگراه‌ها هم مي‌توانند عوامل تبادل اطلاعات و توسعه بين فرهنگ‌ها و بالا بردن سطح زندگي مادي و معنوي ملت‌ها باشند و هم مي‌توانند اسلحه بزرگ سلطه‌گرايي و هجوم فرهنگي و اقتصادي و سياسي به حساب آيند؛ اسلحه‌اي كه تاكنون در تاريخ بشر سابقه نداشته است.

به طور كلي، با توجه به شواهد موجود درباره جايگاه اطلاعات و ارتباطات در جهان امروز، ميل شديد نظام‌هاي سلطه براي در اختيار گرفتن حوزه‌هاي مختلف جريان توليد، پردازش و نشر اطلاعات در جهان و نفوذ نسبتاً كامل آنها بر نظام ارتباط جهاني، اكنون مي‌توان با اطمينان بيشتري ادعاي الوين تافلر (نقل از شكرخواه 1372) را پذيرفت كه در بحران‌هاي سياسي آينده در جهان، تاكتيك‌هاي اطلاعاتي حرف اول را خواهند زد و محور مانورهاي قدرت را در آينده همين تاكتيك‌هاي اطلاعاتي شكل خواهند داد؛ تاكتيك‌ها چيزي نيست جز قدرت دستكاري در اطلاعات حتي پيش از آنكه اين اطلاعات به رسانه‌ها و مخاطبان برسد يا توان تأثيرگذاري بر مخاطب در نحوه پردازش و درك اين اطلاعات را به گونه مطلوب داشته باشد.

بر اين اساس، در دنياي امروز گستره فرستنده‌ها، رسانه‌ها، پيام‌گيران و پيام‌سازان عرصه نبرد را شكل مي‌دهند. به اين ترتيب، مي‌توان مفهوم واقعي عصر تبليغات را با مراجعه به منابع فارسي بهتر درك كرد (مانند ارونسون  ترجمه شكركن 1380 و پراتكانيس  و ارونسون ترجمه سيدامامي و عباسي 1380) بهترين تعريف براي تبليغات به عنوان ابزار اصلي مطرح در عمليات رواني مدرن تلاش براي القاي دكترين خاص به مخاطب است.

ادامه مطلب