فرآيند طرح‌ريزي عمليات رواني نظامي؛ فنون و تاكتيك‌ها
ماركسي. دانكن*
 پريسا كريمي‌نيا

مقدمه
از آنجا كه نوع عمليات رواني به مأموريت واحد پشتيباني شونده بستگي دارد، در اين نوشتار، به فنون و فرآيندهاي اساسي عمليات رواني، كه فرماندهان و طراحان اين گونه عمليات‌ها براي تكميل مأموريت خود از آنها استفاده مي‌كنند، پرداخته شود. در واقع، مقاله حاضر نشان مي‌دهد كه پرسنل عمليات رواني چگونه مي‌توانند از اين فنون و فرآيندها براي تغيير رفتار مخاطبان مورد نظر، دستيابي به امكانات و سرمايه‌هاي ديگر، طرح‌ريزي و تقويت قدرت و حمايت از طرح عمليات فرماندهي و ستاد، بهره ببرند. البته، بايد يادآور شد كه نبرد عمليات رواني را نبايد با طرح صحنه نبرد  كه در حمايت عمليات رواني است، اشتباه گرفت.

جايگاه عمليات رواني در زنجيره عملياتي (صلح، منازعه و جنگ)
عمليات رواني مي‌تواند در عمليات متعارف  و ويژه نقش تقويت‌كننده نيرو را ايفا كند. براي نمونه، كاركنان عمليات رواني در طول عمليات تسخير و پاك‌سازي شهر  با استفاده از بلندگو به نيروهاي مقابل القا كنند كه موقعيت آنها غيرقابل دفاع است و بدين ترتيب آنها را به رها كردن خصومت و خشونت متقاعد مي‌كنند. استفاده از بلندگوها به همراه اجراي آتش سنگين همچنين مي‌تواند ميزان تلفات را كاهش دهد؛ اقدامي كه در عمليات شهر  پاناما  در سال 1989 بسيار مؤثر بود. عمليات رواني براي رسيدن به موفقيت، بايد جزء جدايي‌ناپذير طرح عملياتي فرماندهي باشد. اين عمليات مي‌تواند در حوزه‌هاي زير كارآيي داشته باشد:
- كاهش شدت و مدت نبرد مسلحانه ؛
- از بين بردن ضرورت نبرد مسلحانه.
- بهره‌گيري از فشار رواني به طرف مقابل در طول نبرد مسلحانه: زماني كه نبرد مسلحانه بخشي از عمليات رواني است.

دستورالعمل‌هاي عمليات ويژه
عمليات رواني يكي از عناصر ويژه است كه بر پايه دستورالعمل‌هاي آن، ‌طراحي و به كار گرفته مي‌شود (جدول 1) دستورالعمل‌هايي كه اهميت نيروهاي عمليات ويژه  و دكترين اين عمليات را در زنجيره عملياتي آشكارتر مي‌كنند. لازمه دستورالعمل‌هاي مزبور اين است كه پرسنل عمليات نظامي، عمليات رواني نظامي را در چهارچوب سياست ملي طراحي و اجرا كنند.

جدول 1: دستورالعمل‌هاي عمليات ويژه 

توانايي‌ها و محدوديت‌هاي عمليات رواني
توانايي يگان عمليات رواني براي اجراي مأموريتش مستقيماً، به حوزه مأموريت آن و امكانات عملياتي موجود بستگي دارد و پشتيباني و حمايت اين عمليات از يك فرماندهي بر عوامل متعدد دروني و بيروني مبتني است .

 جدول 2: عوامل پشتيباني دروني و بيروني

چرخه عمليات رواني
چرخه عمليات رواني باعث مي‌شود كه يك مأموريت مجدداً خود به برنامه‌هاي پشتيباني تبديل شود. (نمودار 1) اين چرخه از سه مرحله ارزيابي ، طرح‌ريزي  و اجرا  تشكيل شده است كه طي آنها، پرسنل عمليات رواني به فرآيندهاي زير مي‌پردازند:
- جمع‌آوري اطلاعات ؛
- تجزيه و تحليل مخاطبان مورد نظر ؛
- توسعه توليد عمليات رواني ؛
- انتخاب رسانه ؛
- توليد رسانه ؛
- پخش ؛
بايد يادآور شد كه در طول اين چرخه، همواره، مراحل مختلف كنترل اعمال مي‌شود. طي مرحله ارزيابي، كاركنان عمليات رواني به جمع‌آوري اخبار اطلاعاتي  مي‌پردازند. آنها به عنوان بخشي از اين فرآيند، موقعيت خود، اثرات محيطي و مخاطب مورد نظر را بررسي و اطلاعات را تطبيق مي‌كنند. طي مرحله طرح‌ريزي (تجزيه و تحليل مخاطب مورد نظر، توسعه توليد عمليات رواني و انتخاب رسانه) نيز، مأموريت خود را تجزيه و تحليل، گزينه‌هاي مختلف عمليات  را ارزيابي، دستورالعامل‌هاي لازم را تهيه و ابزارها و امكانات مورد نياز را تأمين مي‌كنند. مرحله اجرا نيز توليد رسانه و پخش را شامل مي‌شود. كاركنان عمليات رواني پيش و بعد از به كار بستن اين فرآيندها، توليدات عمليات رواني را بر اساس بازخوردهاي آن اصلاح مي‌كنند.


توانايي‌ها و محدوديت‌هاي عمليات رواني
عمليات رواني ممكن است از عملياتي با اهداف كلي  و عمليات نيروهاي ويژه حمايت كند، امكانات لازم براي مأموريت‌هاي بخش غير عمليات رواني  را فراهم آورد و روشي را در اختيار فرمانده عمليات قرار دهد تا بدين ترتيب، وي بتواند راه‌هاي جايگزين را به نيروهاي طرف مقابل نشان دهد. در واقع، همان طور كه يادآوري شد، توانايي عمليات رواني براي اجراي مأموريت خود به حوزه مأموريت و امكانات موجود عمليات رواني و پشتيباني اساسي از موفقيت عمليات رواني به درك كامل از مأموريت فرمانده عمليات و نوع حمايت مورد نياز بستگي دارد.

نقش و مسئوليت‌ها
يگان‌هاي عمليات رواني مانند يگان‌هاي پشتيباني عمل مي‌كنند، نه نيروهاي مستقل . در واقع، نقش اوليه آنها حمايت از يگان‌هاي نظامي و ديگر سازمان‌هاي دولتي براي رسيدن به اهداف ملي است و مسئوليت‌هاي كلي آنها به شرح زير مي‌باشند:
- ارزيابي تأثير روان شناختي عمليات نظامي ؛
- ارايه مشاوره به فرماندهان نظامي در رده صف و ستاد در امور عمليات رواني؛
- توسعه و اجراي نبرد عمليات رواني براي حمايت از عمليات نظامي؛
- مقابله با تبليغات خصومت‌آميز كشورهاي بيگانه.

استفاده ديگر از امكانات و توليدات عمليات رواني
يگان‌هاي عمليات رواني مي‌توانند به چندين روش از يگان‌هاي نظامي ديگر حمايت كنند. همچنين، امكانات و كارشناسان عمليات رواني ممكن است در ديگر فعاليت‌هاي فرماندهي عمليات، مانند كمك‌هاي امدادي، كه از مأموريت يگان‌هاي نظامي ناشي مي‌شوند، به كار گرفته شوند. در موارد داخلي، يك فرمانده بايد مطئمن باشد كه از امكانات عمليات رواني نبايد براي توليد پيغام عمليات رواني، بلكه تنها، براي پخش آن استفاده شود. امكانات عمليات رواني نيز ممكن است از طرح فريب  فرماندهي يا فعاليت‌هاي نهادهاي نظامي يا ديگر نهادهاي دولتي حمايت كند، اطلاعاتي را در مورد مخاطبان منطقه و زبان مورد نظر فراهم آورد و اطلاعات و توليدات عمليات رواني را در ميان مخاطبان مورد نظر پخش كند كه تا بدين ترتيب، هدف عمليات نظامي را براي آنها تشريح كند. براي نمونه، يك فرمانده مي‌تواند با بهره‌گيري از اين امكانات به افراد غيرنظامي تفهيم كند كه هدف عمليات كاهش تلفات غير نظامي و به حداقل رساندن مداخله افراد غير نظامي در عمليات است.

ملاحظاتي در زمينه استفاده از امكانات عمليات رواني
فرماندهان به هنگام ايجاد هماهنگي بين عمليات رواني و عمليات نظامي بايد توانايي‌هاي و محدوديت‌هاي عمليات رواني را مد نظر داشته باشند (جدول 3). در اين نوع عمليات نيز، همانند تمامي عمليات‌هاي نظامي، زمان عامل اصلي است. براي تضمين حمايت مؤثر عمليات رواني، فرماندهان بايد امكانات اين عمليات را پيش از استقرار نيرو فراهم آورند. در واقع، نبرد عمليات رواني پيش از رسيدن بدنه اصلي نيروهاي رزمي به منطقه آغاز مي‌شود. همچنين، افسران عمليات بايد بين ستاد خود و پيش‌قراولان عمليات رواني هماهنگي ايجاد كنند تا طي فرآيند طرح‌ريزي، اطلاعات مربوط به عمليات رواني در دسترس باشد. در اين ميان، اطلاعات دقيق و كامل درباره عوامل اصلي مؤثر بر مخاطب مورد نظر غالباً بخشي از سطح جمع‌آوري اطلاعات است و فقدان آنها امكان بهره‌برداري از نقاط آسيب‌پذير را محدود مي‌كند. به عبارت ديگر محدوديت‌هاي موجود در زمينه اخبار، مباحث عمومي و مسافرت، دسترسي به اطلاعات لازم براي سنجش كارآيي عمليات رواني را محدود مي‌نمايد. در واقع، لازمه عمليات رواني كارآمد وجود كاركنان خلاق و آشنا به زبان مخاطب مي‌باشد كه اوضاع سياسي، اقتصادي، فرهنگي، اجتماعي و ايدئولوژيكي مخاطب مورد نظر را بفهمند.
ممكن است عمليات رواني به دليل محدوديت‌هاي فيزيكي و سياسي نتواند مخاطبان مورد نظر خود را كاملاً تحت پوشش قرار دهد. در اين گونه موارد، طراحان عمليات رواني بايد اهداف عمليات رواني را به نهادهاي ديگر واگذار كنند.

 جدول 3: توانايي‌ها و محدوديت‌هاي عمليات رواني 

زنجيره عملياتي
يگان‌هاي عمليات رواني هم در زمان صلح و هم در زمان منازعه و جنگ ايفاي نقش مي‌كنند و اين عمليات مي‌تواند در سطوح استراتژيك و عملياتي، تاكتيكي يا تحكيمي  باشد. عمليات رواني در سطح استراتژيك، عملياتي و تاكتيكي به ميزان و گستردگي مخاطبان مورد نظر، موقعيت جغرافيايي اجراي عمليات در برهه زماني لازم براي دستيابي به نتايج مشهود بستگي دارد. منظور از طرح‌ريزي عمليات رواني تحكيمي، كنترل منطقه اشغال شده و برگشت آن به حالت عادي پس از يك جنگ يا منازعه است.

عمليات رواني استراتژيك
عمليات رواني استراتژيك بيشتر براي پيشبرد اهداف گسترده و بلندمدتي طراحي مي‌شود كه از طرح استراتژيك بزرگ حمايت مي‌كنند. تأثير ملموس عمليات رواني استراتژيك در آينده نامعلومي مشخص مي‌شود. نيروهاي عمليات رواني مي‌توانند براي پشتيباني از عمليات رواني استراتژيك، سازماندهي شوند. اهداف عمليات رواني استراتژيك و شرايط لازم براي رسيدن به آن اهداف در ميان نيروهاي دشمن در جدول 4 آمده است.

  جدول 4: عمليات رواني استراتژيك

عمليات رواني در سطح عملياتي
گستره عمل اين نوع عمليات رواني در سطح منطقه‌اي يا ملي است و مخاطبان منطقه‌اي را مد نظر دارد. همچنين، هدف از طراحي اين عمليات تغيير رفتار سريع‌تر مخاطبان مورد نظر از عمليات رواني در سطح استراتژيك مي‌باشد. عمليات رواني در سطح عملياتي ويژگي‌هاي هر دو عمليات استراتژيكي و تاكتيكي را دارا است و مانند پلي اين دو را به يكديگر متصل مي‌كند. اهداف عمليات رواني در سطح عملياتي و شرايط لازم براي رسيدن به آن اهداف در ميان رزمندگان طرف مقابل در جدول 5 آمده است.

  جدول 5: عمليات رواني در سطح عملياتي

عمليات رواني تاكتيكي

عمليات رواني تاكتيكي براي حمايت مستقيم از عمليات تاكتيكي نظامي در نواحي مورد نظر طرح‌ريزي و اجرا مي‌شود. اهداف عمليات رواني تاكتيكي و شرايط لازم براي رسيدن به آنها در ميان رزمندگان طرف مقابل در جدول 6 آمده است.

    جدول 6: عمليات رواني تاكتيكي

عمليات رواني تحكيمي
عمليات رواني تحكيمي در مناطق تازه تصرف شده يا در نواحي‌اي كه قبلاً، در دست دشمن بودند، به اجرا در مي‌آيد. تأكيد اين نوع عمليات بر بازگشت به حالت عادي مي‌باشد. اهداف اين عمليات رواني و شرايط لازم براي رسيدن به آنها در ميان رزمندگان طرف مقابل در جدول (7) آمده است.

  جدول 7: عمليات رواني تحكيمي 

چرخه عمليات رواني و فرآيند طرح‌ريزي
طرح‌ريزي جزئيات عمليات رواني، مانند ديگر عمليات‌ها براي موفقيت عمليات ضروري است. عمليات رواني بايد كاملاً با طرح عمليات  يا با سازمان و ترتیب عمليات  منطبق باشد. بدين ترتيب چرخه عمليات رواني بر فرآيندهاي طرح‌ريزي ويژه دروني و بيروني مبتني است.

چرخه عمليات رواني
طرح عمليات رواني بايد از چرخه مشخصي تبعيت كند كه در آن، ملزومات دروني و بيروني طرح‌ريزي ارزيابي مي‌شود. اين چرخه مأموريت عمليات رواني را از مرحله مفهوم تا اجرا و سپس، ارزيابي‌هاي آينده پيش مي‌برد. چرخه عمليات رواني سه مرحله اساسي ارزيابي، طرح‌ريزي و اجرا را در بر مي‌گيرد. (نمودار 1)

ارزيابي
طي مرحله ارزيابي ، فرمانده عمليات رواني عواملي چون موقعيت خود، تأثيرات محيطي و مخاطبان مورد نظر را تشخيص مي‌دهد و ارزيابي مي‌كند و سپس، با جمع‌آوري و پردازش اطلاعات مربوط به اين عوامل در ارزيابي خود از عمليات رواني از آنها (اطلاعات) بهره مي‌برد.

طرح‌ريزي
مرحله طرح‌ريزي  تحليل كلي مأموريت و مقايسه محورهاي اقدامات  را شامل مي‌شود. در اين مرحله، فرمانده عمليات براي اجراي موفقيت‌آميز مأموريت خود بر پايه دستورالعمل‌هاي رسيده از ستادش، محورهاي اقدام را انتخاب و بدين ترتيب، توانايي‌هايش را بر اساس آن ساماندهي مي‌كند. بدين ترتيب، طرح عمليات يا سازمان و ترتيب عمليات محصول مرحله طرح‌ريزي مي‌باشد.

اجرا
طي مرحله اجرا ، فرمانده دستوراتي را براي پشتيباني از يگان‌ها صادر مي‌كند. توليدات عمليات رواني پيش و پس از اجراي عمليات، آزمايش و بازخورد عمليات نيز ارزيابي مي‌شود. بايد يادآور شد كه ارزيابي نهايي اين عوامل مي‌تواند به ارزيابي مجدد موقعيت و طرح‌ريزي بيشتر در مورد عمليات رواني منجر شود.
ادامه مطلب